آئین­های شیعی در اندونزی

کفلیه بتول


مقدمه

نگاهي گذار به كشور اندونزي

وضعيت كنوني شيعيان اندونزي

آيين‌هاي شيعي در اندونزي

الف. اعياد

1. عيد فطر

2. عيد قربان

3. ميلاد پيامبر اكرم صليالله‌عليه‌وآله‌وسلم

4. عيد غدير

5. نیمه شعبان

6.ديگر اعياد مذهبي

ب) سوگواريها

مراسم عزاداري دهه‌ي محرم

ديگر سوگواريهاي مذهبي

ج. عبادات

1. عبادات مستحبي

د. زيارات و زيارتگاه‌ها

فهرست منابع

 

چکیده

کشور اندونزی به عنوان چهارمین کشور پرجمعیت جهان و بزرگترین کشور جهان اسلام دارای آداب و سنن گوناگونی است. در این میان، شیعیان این کشور نیز اگر چه در اقلیت هستند، اما با پایبندی به اعمال دینی و مذهبی خود، استقلال خود را از دیگر فرقه­های موجود در این کشور حفظ کرده­اند. شیعیان اندونزی اگر چه در اعیادی همچون فطر و قربان و نیز ولادت حضرت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم همراه با دیگر مسلمانان به جشن می­پردازند، اما در مراسمی همچون عید غدیر خم و نیز نیمه شعبان و دیگر اعیاد شیعی به تنهایی اقدام به برگزاری این مراسم می­کنند. پرداختن به عبادات مستحبی شب­های ماه رمضان و نیز شب جمعه و چهارشنبه نیز از دیگر ویژگی­های شیعیان اندونزی است. همچنین مسافرت به عتبات عالیات در کشورهای عراق،‌ عربستان و ایران از دیگر آئین­های شیعی کشور اندونزی است.

مقدمه

اندونزي بزرگترين مجمع الجزاير كره­ي خاكي و چهارمين كشور پرجمعيت جهان مي‌باشد و از اين لحاظ بزرگترين كشور اسلامي به شمار مي‌رود. با آن اسلام كه ديرتر از بسياري كشورهاي مسلمان وارد اين كشور شد، به تدريج سراسر جزاير مسكوني آن را تحت پوشش قرار داد و جالب آن كه ورود و گسترش آن نيز برخلاف برخي از نقاط اسلام نه از راه لشكر كشي، بلكه به گونه مسالمت آميز و فرهنگي بوده است.

اين شيوه ورود و گسترش اسلام در حيات فرهنگي و تعامل مردم آن ديار با دين از سويي و روابط مذاهب اسلامي با يكديگر از سوي ديگر، بي‌تأثير نبوده است، به طوري كه مردم اندونزي در سايه باور ژرف به اسلام و به كار بستن احكام آن توانستند هويت يافته و دین اسلام توانست شيرازه بند ملّت پراکنده اندونزی گردد و استقلال و وحدت ملي آنان در اثر آن تأمين شود. اكنون نيز اختلافات مذهبي كه توسط استعمار يا ايادي داخلي آن در بعضي نقاط جهان اسلام مشاهده مي‌گردد، در ميان پيروان مذاهب گوناگون اعم از شيعه و سنّي در اندونزي مشاهده نمي‌شود؛ ولي چون مذهب تشيع به تازگی و بعد از انقلاب اسلامي ايران گسترش پيدا كرده، شيعيان اندونزي هنوز در اقلّيت بوده و هويت خودشان را بطور رسمي نشناخته اند. بدين دليل در تجليل آيين‌هاي مذهبي­شان كه با اهل سنت بر سر آنها توافق ندارند، تنها هستند.

 و آن چه كه در اين نوشتار مورد بررسي قرار مي‌گيرد آشنایی با آئین­ها و مراسم مذهی شيعيان اندونزي و کیفیت برگزاری آنهاست.

نگاهي گذار به كشور اندونزي

اندونزي در جنوب درياي چين و اقيانوس آرام و در شمال اقيانوس هند واقع شده است، كشور گينه پاپوا در شرق آن و مالزي در شمال آن قرار دارد و جمعا داراي 4800 كيلومتر مربع طول و 2000 كيلومتر عرض است. پس از چين، هند و آمريكا، پرجمعيت‌ترين كشور جهان شمرده مي‌شود، از اين لحاظ موقعيت چهارم را در ميان كشورهاي جهان به خود اختصاص داده است، طبق آخرين آمار موجود بيش از 222 ميليون نفر در این کشور زندگی می­کنند.[1]

اندونزي افزون بر سيزده هزار جزيره ريز و درشت را در خود جاي داده است كه تنها حدود شش هزار جزيره آن مسكونی است كه البته در جزاير مسكوني آن توزيع متعادل جمعيت به چشم نمي‌خورد، بر اثر نامتعادل بودن توزيع جمعيت و تراكم بيش از حد ساكنان آن در قسمتي و پراكندگي بقيه در بخش‌هاي ديگر، حدود 60% كل اهالي كشور در يكي از جزاير آن به نام «چاوه» به سر مي‌برند و 40% بقيه در بيش از دوازده هزار جزيره ديگر استقرار يافته‌اند، و اين خود، از مشكلات كشور به شمار مي‌رود. در اندونزي دويست زبان محلي و بيش از 380 لهجه وجود دارد و به همين تعداد اقوام در آن زندگي مي‌كنند، براساس قانون اساسي (اصل 306) زبان اندونزيايي به عنوان زبان رسمي كشور شناخته مي‌شود و ساير زبانها و لهجه‌ها غير رسمي بوده به زبانهاي محلي از آنها ياد مي‌شود. مهمترين اين زبانها «آچه‌اي» ، «باتاكي» ، «سونداني» ، «جاوه‌اي» ، «هادوري» ، «ساساكي» ، «داياكي» ، «تقوم»، «منارهاز»، «تورچا»، «سراميز» و «هالماهراسي» مي‌باشد[2].

وضعيت كنوني شيعيان اندونزي

در قسمت قبل گذشت كه ورود اسلام براي نخستين بار در اندونزي به وسیله نوادگان امام جعفر صادق عليه السّلام ­ـ كه در حال فرار از حكومت ظالمان عباسی بوده است ـ صورت گرفت؛ ولي تا قبل از انقلاب اسلامي ايران، نامي از شيعه به گوش مردم اندونزي نخورده بود؛ چون مبلّغان در دوران خود، فقط نام اسلام را مطرح كردند، در حاليكه از مضمون حقیقی آن  که همان اسلام ناب محمدي صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است و در مذهب شیعه تبلور یافته است، خبری نبود. پس از پیروزی انقلاب اسلامي ايران عالمان شيعي علناً مذهب تشيع را در ميان مردم مطرح كردند و در حال حاضر كشور اندونزي شاهد حركت بزرگ مذهب تشيّع است، به نحوي كه جمعيت شيعيان امروز بالغ بر بيش از يك ميليون نفر است. شیعیان اندونزی مناطقي را براي زندگی کردن انتخاب كرده­اند که برخی از آنها عبارتند از جاكارتا (پاي تحت اندونزي)، باندوغ، باغيلي، سورابايا، مالانخ، سوماترا، سولاوسي، سامرانخ، كاليمنتن، جمرو بانداوا .[3]

در همان شهرها مراكز مهمّ تشيع وجود دارد و شیعیان فعاليتهاي مذهبي، برنامه‌هاي آييني و تبليغي خود را در آنها اجرا كنند. مهمترين آن مراکز عبارتند از:

1) مسجد؛ همانطوري كه مي‌دانيم مهمترين مركز ديني اسلام مسجد است كه از نام آن پيداست كه مسجد محل سجده و عبادت خداوند است، البته كاركرد مسجد منحصربه عبادت نيست؛ زيرا رسول اكرم صلي اللّه عليه و اله از نخستين روزهايي كه مسجد را در اسلام بنا نهاد، افزون بر نماز و عبادت فعاليتهاي اجتماعي، سياسي و فرهنگي را نيز در آن سامان مي‌داد.

شيعيان اندونزي نيز مسجد را تنها محلّ عبادت نمي‌دانند و امور مذهبي، فرهنگي و اجتماعي خود را در آن سامان مي‌دهند و مشهورترين مسجد شيعيان اندونزی عبارتند از: مسجد الهدي در جاكارتا، مسجد شهر سمارنگ، و مسجد الثقلين در شهر باغيل.

2) حسينيه؛ در اندونزي حسينيه‌ها كوچك‌تر از مسجد است و در اصل براي بانواني ساخته شده تا فعاليت­هايی نظير نماز جماعت، آموزش قرآن و تفسير آن و نیز مراسمات مذهبي را بطور جداگانه انجام دهند، با وجود این، گاهي برادران براي برگزاري مراسمات مهمی همچون ولادت پيامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم يا دهم محرّم از خواهران دعوت مي‌كنند تا در مسجد شركت كنند.

 مهم­ترين حسينيه­هایی كه در حال حاضر خواهران در آن فعاليت مي‌كنند عبارتند از: حسينيه الهنتدي المعصومه در باغيل، حسينيه الكوثر در شهر مالانخ و حسينيه الهادي در پكالاغان.

3) مؤسّسه؛ يكي ديگر از مركز مهم شيعيان اندونزي موسسات هستند. هر مؤسسه‌ داراي مدرسه علميه يا دانشگاه است كه طلاب علوم ديني در آنجا آموزش مي‌بينند و مهم­ترين مؤسسات اندونزی عبارتند از:

الف. مؤسسه الهدي كه در جاكارتا قرار دارد نوع فعاليت اين مؤسسه عبارت از:

1- ترجمه‌ي كتب فارسي و عربي به زبان اندونزي و نشر آن؛

2- نشر مجله‌هاي فرهنگي و اجتماعي؛

3- جمع‌آوري خمس و زكات و نذورات و امثال اينها؛

4- آموزش طلاب در دانشگاهي كه متعلّق به خود به نام «دانشگاه Icas »؛[4]    

ب. مؤسّسه شهيد مطهّري كه در باندوغ قرار دارد. فعاليت­های این موسسه عبارت است از:

- نشر مجله‌ها؛

- جمع‌آوري خمس و زكات و نذورات و امثال اينها،

- آموزش طلاب دبيرستاني در مدرسه‌اي كه متعلق به خود مؤسّسه به نام «دبيرستان شهيد مطهّر» است؛

- برگزاري مراسم مذهبي؛

ج. موسّسه اسلامي «YApi » كه در باغيلي قرار دارد، نوع فعاليت آن:

- ترجمه كتب فارسي و عربي به زبان اندونزي و نشر آن؛

- نشر مجله‌ها فرهنگي و آموزشي؛

- آموزشي طلاب راهنمايي و دبيرستاني در مدرسه‌ي خود كه اين مدرسه شبانه روزي است و خوابگاه جداگانه براي دختران و پسران دارد؛

       ـ برگزاري مراسم مذهبي.

مؤسسه‌هاي ديگري هم وجود دارد كه اغلب فعاليت­هاي آن شبيه هم هستند مثلا: مؤسّسه الهادي كه در پاكالوغن قرار دارد يا مؤسّسه الجواد (علیه‌السلام) كه در بانودغ قرار دارد.

معمولا بعد از اتمام درس، بعضي از فارغ التحصيلان اين مؤسّسات يا مدارس علميه براي تكميل آموزشي تعاليم دينی خود به كشور ايران و سوريه اعزام می­شوند.

آيين‌هاي شيعي در اندونزي

ترديدي نيست كه مذهب بر ذهن و روان مردم ديندار تأثير عميق و همه جانبه‌اي بر جاي مي‌گذارد، و انديشه‌ي آنان را شكل و جهت مي‌دهد.اگر بخواهيم نقش و اثر مذهب را در ذهن مردم بدانيم، یکی از راه­های آن تحقیق در این مطلب است که مردم تا چه اندازه به آيين‌هاي مذهبي خود اهميت مي‌دهند، چرا که آيين‌هاي مذهبي بخش مهم هر دين و مذهب را تشكيل مي‌دهد، در حقیقت آيين­ها بعد عملي دين به شمار می­آیند‌.

اگر چه دين اسلام به عقيده، زبان و عمل، هر سه اهميت مي‌دهد؛ اما در برخي اديان، آيين­ها به قدري اهميت دارند كه مردم عادي دين را در آيين­ها خلاصه مي‌كنند.

 آيين­هاي مذهبي شيعيان را مي‌توان به سه دسته تقسيم كرد: عيدها، سوگواري­ها و عبادات كه در اينجا آن موارد را به طور مختصر مطرح خواهيم كرد:

الف. اعياد

اعیاد اسلامی که شیعیان اندونزی به آنها اهمیت فراوان می­دهند،‌ عبارتند از:

1. عيد فطر

 در عيد فطر كه نخستين روز ماه شوال است. همه‌ي مسلمانان جهان به نشانه موفقيت در انجام روزه‌ي ماه مبارك رمضان، با شور و شادي جشن مي‌گيرند.

در اندونزي عيد سعيد فطر بسيار جدي گرفته مي شود و مانند جشن تولّد امام زمان (عجل الله فرجه الشريف) در ايران مي‌ماند. در این کشور به مناسبت عید فطر سه روز تعطيل رسمي است، و شيعيان و اهل سنت مراسم عيد فطر را مانند يكديگر برگزار مي‌كنند.

شب عيد نوجوانان و كودكان به مسجد مي‌روند و تا نزديك اذان صبح به خواندن تكبير «الله اكبر لا اله الا الله هو الله اكبر، الله اكبر و لله الحمد»، مشغول مي‌شوند ، بعضي ديگري سوار ماشين مي‌شوند و تا نزديك صبح دور شهر با خواندن تكبير مي‌چرخند ، بعد از آن به خانه‌هايشان بر مي‌گردند و استحمام مي‌كنند. لباسهاي جديدي كه در روزهاي پيش خريداري كرده‌اند، مي‌پوشند و خود را براي عبادات و ديد و بازديدهاي عيد آماده مي‌كنند، صبح پس از طلوع خورشيد همه‌ي مردم چه مردان و چه زنان براي برگزاري نماز عيد به مساجد مي‌روند و پس اداي نماز و خطبه‌ي عيد به همديگر تبريك مي‌گويند و به خانه­هاي خود بازگشته در كنار اعضاي خانواده با صرف صبحانه، افطار مي‌كنند.

در شهر محل سکونت ما ـ یعنی «يانداواصا» ـ و اكثر مناطق جاوه شرقيه بعد از صرف صبحانه مردان دوباره به مساجد براي خواندن سوره‌ي يس و تهليل براي مردگان بر مي‌گردند و هر فردي همراه خود غذاي مخصوص براي شادي مردگان مي‌آورد و بعد از آن غذاها را با همديگر عوض مي‌كنند و دوباره به خانه‌هايشان برمي‌گردند تا عيد را به اعضاء خانواده تبريك ‌گويند.

در روز عید كودكان از بزرگترهاي خانواده، به ويژه پدر بزرگ، مادر بزرگ، پدر و مادر عيدي دريافت مي‌كنند. در اين سه روز همه‌ي همسايه‌ها براي ديد و بازديد به خانه‌هاي يكديگر مي‌روند، اقوام و خويشان نيز از راه‌هاي دور و نزديك به خانه‌هاي يكديگر رفت و آمد كرده، عيد را به همديگر تبريك مي‌گويند. اين ديد و بازديدها به گونه‌اي است كه وقتي كسي به خانه‌ي ديگري رفت، ديگري نيز بايد به خانه‌ي او برود و اگر چنين نكند عمل او بي‌احترامي به شخص مقابل پنداشته خواهد شد، تنها كساني كه از موقعيت اجتماعي بسيار بالايي برخوردارند مانند علماي طراز اوّل، افراد بزرگ و مسن خانواده به خانه‌هاي ديگران نمي‌روند و تنها از ميهمانان پذيرايي مي‌كنند. البته اين‌گونه افراد نيز به خانه‌هاي افراد هم سطح و هم شأن خود مي‌روند. مردم اندونزي در اين روزها براي پذيرايي مهمانان غذاي مخصوص آماده مي‌كنند كه از برنجي كه در برگ­هاي نارگيل جا دارد، درست مي‌شود كه به اين غذا «كتوپت» مي‌گوييم و ميزبان نيز با چاي، شيرينی و خشكبار كه داخل ظرف­هايي چيده شده، از مهمانان پذيرايي مي‌كند، مهماني­هاي روز عيد بسيار كوتاه است؛ زيرا مهمانان از سويي بايد جا را براي مهمانان ديگر باز كنند و از سوي ديگر، خود بايد به چند خانه‌ي ديگر سر بزنند.

بعد از اينكه سه روز گذشت، همه‌ي مدارس، دفاتر، اداره‌ها باز مي‌شود و براي خودشان برنامه‌ي‌هاي مخصوص عيد برگزار مي‌كنند كه به اين برنامه «حلال به حلال» مي‌گوييم و منظور از آن همان حلال كردن يا بخشيدن گناه همديگر است كه در آن برنامه معمولا تواشيح مي‌خوانند و مسابقه برگزار مي‌كنند.

در اندونزي تمام ماه شوال روز عيد و روز شادي به شمار می­آید و معمولا ديد و بازديد مردم تا آخر ماه شوال ادامه دارد، مخصوصاً براي اقوام يا خويشاني كه دور از یکدیگر زندگي مي‌كنند.

 2. عيد قربان

 روز دهم ذي الحجه یا همان عید قربان در تمام كشورهاي اسلامي مراسم عید برگزار مي‌شود و این مراسم در اندونزي نيز با شكوه بسيار برگزار مي‌شود، شيعيان و سنيها مراسم عيد قربان را مانند يكديگر برگزار مي‌كنند، اين مراسم نيز كم و بيش همانند عيد فطر برگزار مي‌شود ولي به مناسبت عيد قربان فقط يك روز تعطيلي رسمي وجود دارد و مردم در اين روز به خانه‌ي يكديگر رفت و آمد كرده، عيد را به همديگر تبريك مي‌گويند.

يكي از تفاوت­هايي كه عيد قربان با عيد فطر دارد اين است كه در عيد قربان اكثر كساني كه توانايي مالي دارند، گاوي يا گوسفندي را قرباني، و گوشت آن را ميان مردم تقسيم مي‌كنند و كساني كه مي‌خواهند گوسفندي يا گاوي را قرباني كنند، ولي پول كافي ندارند با نفرات ديگري پول جمع مي‌كنند تا بتوانند گوسفندي يا گاوي را قرباني كنند.

3. ميلاد پيامبر اكرم صليالله‌عليه‌وآله‌وسلم

عید ولادت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم يكي از مهم­ترين اعیاد اسلامي است كه موجب گردآمدن مسلمانان اندونزی و خواندن مطالب و خطبه‌هاي از كتب اسلامي مي‌گردد، اعيادي همچون عيد فطر و عيد قربان تنها موجب تعطيل و فراغت آنان از كار مي‌شود و چندان دستاورد آموزشي براي آنها ندارد؛ ولي ميلاد با سعادت پيامبر اسلام صلي الله عليه و اله موجب مي‌شود كه مسلمانان به ويژه در روزهاي تعطيل مراسمي را برگزار كرده و به مديحه خواني پيرامون شخصيت رسول اكرم صلي الله عليه و اله بپردازند.

شيعيان و سني­هاي اندونزي مراسم ميلاد پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را مانند يكديگر برگزار مي‌كنند. موضوع مهم در اين مراسم همانا آموزش مسلمانان و ارائه سخنراني در خصوص پيامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و زنده نگه داشتن مراسم قديمي این عید مي‌باشد، در اين خصوص تقريبا بيشتر مساجد اندونزي جلساتي را به نام «قصيده سرايي» تشكيل مي‌دهند. در این جلسات مطالبي را در مدح پيامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و به صورت شعر و موسيقي اجرا می­نمايند. نام كتابي كه در آن مطالبي در مورد مدح پيامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به تحرير درآمده، «مولود حبشي» است كه متعلّق به سيد أنيس بن علوي بن علي الحبشي يكي از عالمان بزرگ شيعه است كه در حال حاضر نوادگان آن در شهر صولو به سر مي‌برند.

در اغلب  مساجد علاوه بر قصيده سرايي، برنامه‌هاي ديگري هم برگزار مي‌كنند مثل: مسابقه شعر يا سخنراني در خصوص شخصيت و سجاياي پيامبر بزرگوار صلي الله عليه و اله يا تئاتر مربوط به زندگي پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم.

 براي پذيرايي معمولا مساجد يا مدارس پول از مردم جمع مي‌كنند يا از ثروتمندان شيعي درخواست كمك مي‌كنند. شيعيان اندونزي به خاطر محبت شان به پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم خيلي راحت پول شان را براي مراسمات آن حضرت، تقديم مي‌كنند، به همين دليل مراسم ميلاد النبي صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در اندونزي از اوّل ماه ربيع الاوّل تا آخراین ماه ادامه دارد.

4. عيد غدير

عید غدیر که مصادف با هيجدهم ذي الحجه است، بزرگترين عيد شيعيان به شمار می­آید. پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله در راه بازگشتن از آخرين حج خود كه حجه الوداع خوانده مي‌شود، در ميانه‌ي راه در مكاني به نام «غدير خم» توقف كردند و به همه‌ي حاجيان دستور دادند كه جمع شوند. در آنجا بود که پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله امام علي عليه السّلام را به عنوان خليفه و جانشين خود نصب و تعيين كرده است.

شيعيان اندونزي نيز مانند ديگر شيعيان جهان، عيد غدير خم را گرامي مي‌دارند، امّا چون شيعيان اندونزي در اقليت هستند حال و هواي عيد مشهود نمي‌شود، شيعيان به تنهايي عيد غدير را تجليل مي‌كنند و در مراکزی همچون مسجد، حسينيه، مدرسه علميه و مراسم عيد را برگزار مي‌كنند.

در اين مراسم معمولا سخنران در مورد جريان غدير خم صريحاً بيان نمي‌كند چون خلافت بلافصل امير المؤمنين (علیه‌السلام) يا امامت بزرگترين اختلاف بين شيعه و سنّي است.

شیعیان اندونزی بعد از سخنراني دست هم ديگر را گرفته و دعاي وحدت مي‌خوانند و عید را  به همديگر تبريك مي‌گويند.

بنابراین آن مراسماتی که در اعياد فطر و قربان رواج دارد، در اين عيد برگزار نمي‌شود. در دو سال گذشتهِ به خاطر بيانات يك سخنران در شهر جمبي ساري، شيعيان مورد حمله وهابي­ها قرار گرفتند چون سخنران در سخنراني خود صريحاً مي‌گويد كه ابوبكر، عمر و عثمان، غاصبان خلافت بودند.[5]

5. نیمه شعبان

 نیمه شعبان مصادف با ولادت صاحب الزمان عجلّ الله تعالي فرجه الشريف يكي از اعياد مهم شيعيان درسراسر جهان است. البته شيعيان اين عيد را به تنهايي تجليل مي‌كنند و مانند عيد غدير خم حال و هواي عيد مشهود نمي‌شود، آنان در مساجد يا حسينيه گرد مي‌آيند و مداحان و واعظان در مدح و ثناي حضرت مهدي (علیه‌السلام) سخنرانی ومديحه سرايي كنند. در این سخنراني‌ها بيشتر به مسئله‌ي غيبت و فلسفه‌ي آن پرداخته مي شود.

براي پذيرايي معمولا شيعيان پول جمع مي‌كنند و گوسفندي يا گاوي خريده و غذا را به طور دسته جمعي تهيه  مي‌كنند، سپس غذا را به مسجد ‌برده و با هم صرف مي‌كنند.

قابل توجه است كه شيعيان اندونزي معمولاً از اوّل ماه شعبان تا آخر ماه نشست­های علمي مربوط به حضرت مهدي «عجل الله فرجه» برگزار مي‌كنند.

6.ديگر اعياد مذهبي

جز مناسبت­هایی که در صفحات پیشین به آنها اشاره شد، مناسبت­های دیگری نیز وجود دارد که اگر چه به اهمیت مناسبت­های پیشین نمی­رسد،‌ اما شيعيان اندونزي مانند ديگر شيعيان جهان، در این مناسبتها نیز جشن مي‌گيرند و در محل تجمع آنها مثل مسجد يا حسينيه گروهي آيند و مراسمي را برگزار مي‌كنند.

 مهم­ترين این مناسبت­ها عبارتند از: ولادت حضرت علي عليه السّلام و ولادت حضرت فاطمه الزهراء سلام الله عليها كه در اين مراسم كم و بيش همانند ديگر عيد برگزار مي‌شود.

ب) سوگواري­ها

يكي ديگر از وجوه تمايز شيعه و سني كه نمودي اجتماعي نيز دارد، مراسم عزاداري شيعيان در محرم و صفر و ديگر ايام سوگواري­های مذهبي است كه سني­ها چنين مراسمي را برگزار نمي‌كنند.

از آنجا که تاريخ شيعه بسيار غم‌انگيز است و اكثر رهبران آن با مرگ طبيعي از دنيا نرفته‌اند، بلكه به دست دشمنان به شهادت رسيده‌اند، عزاداري و سوگواري در مذهب شيعه جايگاه ويژه‌اي دارد. مهم­ترين مراسم عزاداری در کشور اندونزی همچون سایر کشورهای اسلامی، مراسم عزاداري دهه‌ي محرم است كه به مناسبت شهادت امام حسين عليه السّلام و يارانش و همچنين اسارت خاندان آن حضرت برگزار مي‌شود.

مراسم عزاداري دهه‌ي محرم

از اوّل تا دهم محرّم در تمام مناطق شيعه­نشين اندونزی مراسم عزاداري برگزار مي‌شود. در روزهاي آغازين، مراسم حالتي معمولي دارد كه به يك جلسه سخنراني و سينه‌زني و نوحه‌خواني محدود مي‌شود. اما پس از چند روز و به طور عمده از روز هفتم به بعد، با شور و حرارت بيشتري ادامه مي‌يابد و در روزهاي تاسوعا و عاشورا، به اوج خود مي‌رسد كه در بعضي مساجد تئاتر هم برگزار مي‌كنند.

 مراسمات دهه محرم معمولا به طور مشترك بين زنان و مردان برگزار مي‌شود؛ اما جایگاه استقرار زنان و مردان با پرده يا پنجره‌هاي مشبك از همديگر جدا مي‌شود. در برخي مناطق نیز مردان و زنان مراسم را بطور جداگانه انجام مي‌دهد، بدین ترتیب که مردان در مسجد و زنان در حسينيه مراسم خود را برگزار مي‌كنند.

        مخارج پذيرايي عزاداران معمولا از بودجه‌ي مسجد يا حسينيه تأمین می­شود و بحث نذورات مردمی برای این ایام چندان رواج نیافته است.

این نکته نیز قابل توجه است كه در جزيره جاوه با آغاز ماه محرم، مردم چه شيعه و چه سنّي به تهيه‌ي غذايي خاص به نام «بوبور شورا» (غذاي عاشوراء)  كه نام آن از عاشوراء اتخاذ شده است، اقدام کرده و آن را در بين مستمندان و فقرا و همسايگان توزيع مي‌كنند. مردم ياد شده ماه محرم را «BllLan syura» (شهر شورا) مي‌نامند. و شورا درواقع همان عاشورا است كه در زبان محلي بدين صورت آمده است.

در قسمت شمالي ايالت آچه (اولين منطقه‌اي كه اسلام به آن وارد شده) ماه محرم را ماه حسن و حسين علیهما السلام مي‌نامند و مردم در اين ماه به نذر و تهيه نمودن غذاي نذري به ياد شهادت امام حسين عليه السّلام مي‌پردازند كه آن را «كنج عاشورا» يعني نذر عاشورا مي‌نامند.

در منطقه‌ي بنكولو واقع در سومارتاي غربي، در دهه نخست محرم مراسم تابوت كشان وجود دارد كه به مناسبت عاشوراي حسيني مردم مسلمان برگزار مي‌كنند و بسيار شبيه تعزيه و شبيه خواني شيعيان در برخي نقاط شيعه‌نشين جهان مي‌باشد.[6]

در مراسم عزاداري كه توسط شيعيان در جاكارتا برگزار مي‌شود نه تنها مردم عادي بلكه شماري از رهبران اهل سنت نيز شركت مي‌كنند، از جمله كساني كه در اين مراسم شركت كرده براي رسميت بخشيده و مورد تاكيد قرار داده‌اند مي‌توان از «پروفسور حاج گياهي علي يافي» رئيس پيشين مجلس علماي اندونزي و دكتر عقيلي سراج دبير كل جمعيت نهضت العلماي اندونزي ياد كرد. فرد اخير مكرر در مراسم شيعيان شركت كرده و به ايراد سخنراني و عزاداري پرداخته است به طوري كه او را بسياري از مردم شيعه تلقي كرده‌اند.[7]

در حال حاضر وهابيت درصدد تفرقه در ميان مسلمانان و ترويج افراطي‌گري برآمده است، در كشور اندونزي نیز تلاش­هاي فراواني از قبيل ساختن مدارس و مساجد، نشر و توزيع كتاب­هاي ضد شيعي را آغاز كرده است؛ ولي به دليل روحيه‌ي مدارا و همزيستي مسالمت آميز فرقه‌هاي اسلامي، توفيق چنداني به دست نياورده است.

ديگر سوگواريهاي مذهبي

شيعيان اندونزي مانند ديگر شيعيان جهان، براي بزرگداشت شهادت مظلومانه‌ي امامان معصوم و بزرگان شيعه در حسينيه يا مسجد گرد مي‌آيند و مراسم سوگواري برگزار مي‌كنند تا در حزن خاندان پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله شريك باشند، اين حسّ وفاداري در طول قرن­های متمادي به فرهنگي عام و فراگير ميان كل شيعيان جهان تبديل شده است. هر ساله در سالروز رحلت پيامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و شهادت امامان معصوم عليه السّلام مداحان و واعظان تعزيه مي‌خوانند و مردم در اندوه آن بزرگواران اشك مي‌ريزند.

شيعيان اندونزي به جز دهه‌ي محرم و اربعين حسيني، بيشتر در رحلت پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله. شهادت حضرت علي عليه السّلام، شهادت حضرت فاطمه عليها السّلام و رحلت امام خميني(ره) عزاداري مي‌كنند. اين مراسمات كم و بيش همانند عاشوراي حسيني(علیه‌السلام) برگزار مي‌شود.

ج.­ عبادات

شيعيان اندونزي مانند ديگر شيعيان جهان علاوه بر انجام عبادات واجب، عبادات مستحبي هم انجام مي‌دهند.

1. عبادات مستحبي

مهمترين عبادات مستحبّي كه شيعيان اندونزي بيشتر به آن توجه دارند، از اين قرار است:

الف. برنامه شب­های ماه رمضان

            شيعيان اندونزی معمولا در شب­هاي ماه رمضان مخصوصاً شب­هاي قدر در حسينيه‌ها يا مساجد گرد مي‌آيند و براي انجام عبادات و دعاها تا صبح بيدار مي‌مانند و در خود حسينيه غذاي سحري مي‌خورند كه مخارج آن از بودجه حسينيه و مسجد تأمین می­شود يا گاهي بعضي از ثروتمندان شيعي غذاي افطاري و سحري اين 3 روز را تهيه مي‌كنند.

در شهر ما «يانداواصا» در اين دو سال اخير كه من و شوهرم براي تبليغ از سازمان فرهنگ و ارتباطات اعزام شديم»، براي شب­هاي قدر علاوه بر كمك ثروتمندان شيعي، خود شيعيان پول جمع کرده و براي افطاري و سحري اين سه روز غذا را تهيه مي‌كردند، سپس غذا را براي مردان به مسجد و براي زنان به حسينيه برده تا با هم صرف ‌كنند.

در شهر «باغيل» و «جمبر» شب­هاي قدر را در مسجد يا حسينيه برگزار نمي‌كنند؛ ولي در خانه‌ي يكي از شيعيان كه از روزهاي قبل شيعيان را براي برگزاري شب قدر به خانه‌ي خود دعوت كرده،‌ جمع شده و ميزبان غذاي افطار و سحري را تهيه مي‌كند.[8]

ب. برنامه‌هاي ويژه شب جمعه

       این برنامه­ها عبارتند از:

1- خواندن سوره‌ي يس براي شادي ارواح اموات خود و ارواح مؤمنين ديگر؛

2- برگزاري دعاي كميل؛

3- سخنراني؛

4- پذيرايي كه مخارج آن معمولا از بودجه حسينيه يا مسجد كه شيعيان قبلا جمع كرده­اند، تأمین می­شود.

ج. برنامه­های شب چهارشنبه

       این برنامه­ها که معمولا تا نصف شب ادامه دارد. عبارتند از:

1.برگزاري دعاي توسل؛

2. سخنراني كه موضوع آن مربوط به امام زمان عليه السّلام.

د. زيارات و زيارتگاه‌ها        

زيارت مكانهاي مقدس، يكي از اعمال و آيين­هاي بسيار مهم در اسلام به شمار مي‌آيد و مهمترين آيين زيارتي در اسلام حج است كه يكي از واجبات مسلمانان مي‌باشد. هر سال ميليون­ها مسلمان از سراسر جهان به مكه مكرمه مي‌آيند تا اين عبادت عظيم را به جا آورند.

حرم امامان معصوم عليهم السّلام فقط در عربستان، عراق و ايران وجود دارد، پس در كشور اندونزي زيارتگاه خاص شيعي يا حرم مطهّر امام زادگان وجود ندارد كه شيعيان ب‌توانند به آن مكان­ها رفته زيارت كنند، بدين دليل شيعيان برنامه‌ي خاص دارند تا هر سال جمعي از شيعيان به عتبات عاليات رفته و امامان خود را زيارت كنند.

با وجود این مردم اندونزي چه شيعه، چه سنّي از قديم الايام به مرقد نه تا علماي بزرگ اسلام كه دين مبين اسلام را در ميان مردم اندونزي تبليغ كردند، مي‌روند. اين علماء نه­گانه به «WALi son9o» يعني «نه تا ولي خدا» مشهور شدند كه اكثر شان به امام حسين عليه السّلام منتسب هستند.[9] بعضي از مؤرخين اعتقاد دارند كه اولیای نه­گانه شيعه بودند، چون مراسمات دینی و فرهنگي كه آنها در ميام مردم اجرا مي‌كردند با فرهنگ تشيع مشابهت دارد، برخی از مراسماتی که از سوی آنها برگزار می­شده است عبارتند از: دعاها، مراسم توسل، زيارت اهل قبور، برگزاري جشن بعثت و ولادت پيامبر اكرم صلي الله عليه واله و حتي سوگواريهاي سيد الشهداء امام حسين عليه السلام.

نام­هاي اين 9 تا ولي خدا از اين قرار است:

1) مولانا مالك ابراهيم (متوفاي 1419 م) او در سمرقند به دنيا آمده و پدرش يكي از عالمان شيعي سمرقند بودن است كه نسب آنها به امام حسين عليه السّلام مي‌رسد.       

او به عنوان تاجر و طبيب وارد كشور اندونزي شد و در شهر «گرسك» واقع در جاوه شرقيه، شروع به تبليغ و گسترش دين اسلام كرد و مرقدشان در همان شهر «گرسك» قرار دارد.

2) مولانا رحمت كه مشهور به «سُنَن آميل» بوده است چون مركز تبليغ شان در شهر آميل، سورابايا و مرقدشان در همان مشهد قرار دارد.

3) رادن[10] پاكو (نام كوچك، محمد عين اليقين) كه مشهور به سنن گيري بوده است، او برادر زاده مولانا مالك ابراهيم است كه مرقد وی در شهر گرسك قرار دارد.

4) رادن قاسم «ملقّب به سُنَن درجت است» او پسر مولانا رحمت و نوه‌ي مولانا مالك ابراهيم كه مرقدشان در پاييزان، لاموغن.

5) رادن مقدوم به ملقب به سنن بانغ است، او برادر رادن قاسم كه مرقدشان در شهر توبن قرار دارد.

6) شريف[11] هدايت الله، مشهور به سنن گونوغ جاتي بوده است، پدرش شريف عبدالله مولانا هدي، يكي از بزرگان مصر كه فلسطين الاصل بوده است. مرقد او در شهر چيرايان قرار دارد.

7) شريف جعفر الصادق، ملقب به سنن قدوس است، پدرش يكي از پسران پادشاه مصر بوده، و مرقد او در شهر قدوس، پاتي قرار دارد.

8) رادن سعيد مشهور به سنن كلي جاگا بوده است، مرقدش در شهر دَمِك قرار دارد.

9) رادن پر اواتا، ملقّب به سنن موريا بوده است، او پسر رادن سعيد است كه در كوهي به نام موريا زندگي كردند و همانجا از دنيا رفته كه اين كوه در شهر قدوس، پاتي قرار دارد.[12]

پس همه‌ي اين عالمان به جز اين دو نفر اخير، سادات هستند كه نسب شان به امام حسين عليه السّلام مي‌رسد.

فهرست منابع

1- برنادولك، تاريخ اندونزي، ترجمه ابوالفضل علي زاده‌ي طباطبايي، تهران، نشر پژوهشگاه، 1374 ش

2- حبشي، سيد أنيس بن علوي بن علي، مولود حبشي، اندونزي، قوراوان، صولو، 1405 ه.ق

3- مصاحبه با استاد صادق محمودي، يكي از فارغ التحصيلان حوزه‌ي قم، كه در حال حاضر مدير مؤسّسه الوفا در شهر محبر است.

4- مصاحبه با سيد محمد الكافي، نويسنده، محقق و مترجم كتب عربي و فارسي است.

5- مصاحبه با استاد رجيني، يكي از مسئولان حزب مردمي UABI (اتحاديه جماعت اهل بيت (علیه‌السلام) اندونزي) در شهر باقداواصا، چاوه شرقيه است.

6- سایت www.al . shia. com

7- وزارت امور خارجه، اندونزي، دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي، تهران.

    

 



[1]- مصاحبه با سيد محمد الكافي، محقق، مترجم كتب فارسي و عربي و نويسنده است.

[2]- وزارت امور خارجه، اندونزي، (تهران، دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي)، ص 21.

[3]- مصاحبه با سيد محمد الكافي (همان)  

[4]- Icas(Islamic colle9e par Advan ced stvdies)

[5]- مصاحبه با استاد حبيني، يكي از مسئولان حزب 1)ABi (اتحاديه جماعت اهل بيت(ع) اندونزي) در شهر بانداواصا است.

[6]- مصاحبه با سيد الكافي (همان)  

[7]- مصاحبه با سيد محمد الكافي (همان)

[8]- مصاحبه با استناد صادق محمودي، يكي از فارغ التحصيلان ايران كه در حال حاضر مدير مؤسّسه الوفا در شهر جمبر هستند.

[9]- اینترنت: www.al . shia. com

[10]- رادن، لقب پسران پادشاهي اندونزي بوده است.

[11]- شريف، لقب سادات، كه امروزه هنوز رايج است

[12]- اینترنت: WWW-al –shla.com